Eliza Orzeszkowa traktowała powstanie styczniowe, jako wydarzenie niezwykle ważne dla świadomości współczesnych jej ludzi. Jej zdaniem powstanie było absolutną koniecznością, a nie rewolucyjną czy romantyczną zachcianką grupki społeczeństwa, choć od początku skazaną na klęskę.
Poetka w utworze „Gloria victis“ wyraża głęboki szacunek dla bohaterów tego zrywu, pochowanych we wspólnej mogile, wskazując na poświęcenie, z jakim uczestnicy stawali do walki, do której absolutnie, ze względów fizycznych czy ideowych, zupełnie się nie nadawali, ale bohatersko oddawali życie za zniewoloną ojczyznę. Orzeszkowa heroizuje i niemal mitologizuje ich postawy.
Żeromski w noweli „Rozdziobią na kruki. wrony ...“ demaskuje mit o powstaniu jako o wspólnej walce szlachty i chłopów. Wskazuje przyczynę klęskę powstania – brak jedności Polaków. To bardzo pesymistyczne spojrzenie na powstanie styczniowe, a także chłopów i szlachtę, których postawy były główną przyczyną nieudanej walki o niepodległość. Choć powstanie zostało skazane na klęskę szlachcic Winrych chce dokończyć misję dostarczenia broni dla powstańców, ale zostaje zabity przez Moskala, później martwego ograbia z butów chłop, dziękujący Bogu za bogate łupy.
W utworze nie ma wspólnej mogiły, w której pochowani są powstańcy pochodzący z różnych warstw społecznych.
Sposoby ujęcia powstania w obu utworach są różne, to jednak obrazują waleczność, patriotyzm i poświęcenie powstańców gotowych do zapłacenia najwyższej ceny w wolności ojczyzny.
