Odpowiedź:
W II części "Dziadów" Adama Mickiewicza Widmo wypowiada następujące słowa:
"Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nic nie pomoże".
Jest to najważniejsze przesłanie moralne utworu, mądrość uniwersalna, ponadczasowa, doświadczana przez każdego z nas.
W II części mickiewiczowskiego dramatu obecne są i inne nauki moralne. Dziewczyna przekonuje o konieczności miłości, ludzkiej zdolności do przezywania uczuć, aktywnego życia. Człowiek nie powinien stronić od życiowych doświadczeń, uczuć, przeżyć, nawet jeśli są one niełatwe, bolesne. W przeciwnym wypadku podzieli los bohaterki:
"Kto nie dotknął ziemi ni razu,
ten nigdy nie może być w niebie"
Duchy Józia i Rózi przekonują o potrzebie i sensie ludzkiego cierpienia:
"Kto nie doznał goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie".
Przesłania te zawierają się jednak w najważniejszej, nadrzędnej, przytoczonej we wstępie nauce etycznej. Bycie człowiekiem wiąże się i z życiową aktywnością, miłością, i z cierpieniem, a przede wszystkim ze zrozumieniem innych, współczuciem, wrażliwością. Tylko taka postawa pozwala człowiekowi godnie żyć.
Tylko "bycie człowiekiem" jest warunkiem zbawienia. Okrutny właściciel wioski pojawia się jako zjawa o północy w przycmentarnej kaplicy. Guślarz przed jego pojawieniem się pali wódkę i łuczywo. Za życia - egoista, okrutnik, człowiek nieczuły na krzywdę bliźnich, pozbawiony serca, po śmierci - jest błąkającym się upiorem, cierpiącym Widmem, skazanym na wieczne potępienie. Prosi o małą miarkę wody i dwa ziarnka pszeniczne. Darów nie pozwalają mu przyjąć drapieżne ptaki:
"Hej sowy, puchacze, kruki,
Szarpajmy jadło na sztuki
A kiedy jadła nie stanie szarpajmy ciało na sztuki
Niech gołe świecą kości".
Najważniejsze moralne przesłanie, warunek zbawienia, ale i najwyższa wartość codzienna - to argumenty potwierdzające prawdę o byciu człowiekiem, o godności i szlachetności. Codzienne obserwacje pozwalają nam dostrzec, jak ważne jest działanie prawych, mądrych, dobrych ludzi. Wszystkich tych, którzy wbrew konsumpcyjnemu stylowi życia i powszechnemu egoizmowi, znieczulicy starają się zawsze "być człowiekiem".
Dążenie do pełni człowieczeństwa to najważniejsze zadanie człowieka. To warunek zbawienia, własnego i społecznego szczęścia. Rozpaczliwe słowa Widma z II części "Dziadów" Adama Mickiewicza są równie aktualne i dzisiaj. Pamiętajmy:
"Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nic nie pomoże.
